Czym są androgeny, czyli hormony androgenowe?

Czym są androgeny i jakie pełnią funkcje?

Androgeny to hormony androgenowe, do których należy:

• androstendion,
• dehydroepiandrostendion (DHEA),
• dihydrotestosteron (DHT),
• testosteron.

Androgeny należą do grupy hormonów płciowych o budowie steroidowej. Występują one zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Androgeny odpowiadają za wiele istotnych funkcji w organizmie kobiety, jak chociażby:

• pełnią rolę prekursorów żeńskich hormonów płciowych - estrogenów,
• kontrolują proces dojrzewania płciowego u dziewczynek,
• są odpowiedzialne za poziom libido, ilość androgenów wpływa na popęd seksualny,
• u kobiet dojrzałych wpływają na płodność,
• od androgenów zależy również wygląd skóry,
• mają dobry wpływ na gospodarkę wapniową organizmu.

Androgeny u kobiet i mężczyzn

Zanim jednak wytłumaczymy sobie jakie są funkcje poszczególnych androgenów, skupmy się na tym jak to wygląda u mężczyzn i kobiet.

Androgeny u mężczyzn odpowiadają za rozwój płciowy i jakość życia seksualnego - w tym również zdolność do odbycia stosunku płciowego czy prokreacji. Androgeny wytwarzane są przez komórki znajdujące się w jądrach, czyli komórki Leydiga. Testosteron już w okresie życia płodowego wykształca męskie narządy płciowe, a w okresie dojrzewania wpływa m.in. na:

• pojawienie się na ciele zarostu,
• wykształcenie się prostaty,
• wyraźne ciemnienie genitaliów,
• procesy biochemiczne wywołujące erekcję członka.

U kobiet androgeny produkowane są głównie w nadnerczach i w mniejszym stopniu przez jajniki. Ich podstawową rolą jest udział w syntezie żeńskich hormonów płciowych. Są one także odpowiedzialne za wygląd skóry czy zapoczątkowanie procesu dojrzewania. Dodają one również kobiecie energii i zapewniają dobre samopoczucie. 

Funkcje poszczególnych androgenów

Androstendion

Jest to hormon o słabym działaniu biologicznym. W głównej mierze produkowany jest pod wpływem hormonu ACTH. Ten natomiast jest produkowany i wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej człowieka.

Testosteron

Testosteron jest najważniejszym androgenem. Wpływa na takie cechy jak budowa ciała czy rozkład tkanki tłuszczowej. U kobiet odpowiada za produkcję niewielkiej ilości jajników, poziom libido, metabolizm tkanki kostnej i wytwarzanie łożyska podczas ciąży.

Dihydrotestosteron

Jest to hormon płciowy o wysokiej aktywności. Może on wpływać na wypadanie włosów czy popęd płciowy. Odpowiada on również za większość efektów miejscowych hormonów maskulinizujących.  

Dehydroepiandrostendion

Jest to hormon wytwarzany z cholesterolu. Jest on głównie produkowany w korze nadnerczy, jądrach, układzie nerwowym i w niewielkiej ilości w jajnikach.

Prawidłowe stężenie androgenów

Przykładowy prawidłowy poziom androgenów u kobiet przedstawia się następująco:

• testosteron - 0,69-2,77 nmol/l,
• androstendion - 2,7-5,8 nmol/l.
• dehydroepiandrostendion - 5,2-25,3 nmol/l,
• dihydrotestosteron - 0,7-3,5 nmol/l/

Należy jednak zaznaczyć, że każde laboratorium medyczne ustala własne zakresy stężenia hormonów, które między placówkami mogą się różnić.

Nadmiar androgenów

Hiperandrogenizm to nadmiar androgenów, spowodowany ich nadmierną produkcją. Może być też nadmiar względny. Względna hiperandrogenemia to taka kondycja, w której stężenie androgenów we krwi jest w prawidłowe, ale tkanki docelowe czyli skóra, mieszki włosowe wykazują na nie nadmierną wrażliwość, zależną od receptorów hormonalnych. Oznacza to, że nawet przy prawidłowym poziomie androgenów, objawy kliniczne, takie jak trądzik, hirsutyzm (nadmierne owłosienie) czy łysienie androgenowe, mogą być nasilone. Pamiętamy że do diagnozowania często występujących zaburzeń hormonalnych takich jak PCOS wystarczy że będziemy widzieli kliniczną aktywność androgenów, nie musi być potwierdzona badaniami laboratoryjnymi. Najczęstszą przyczyną hiperandrogenizmu jest PCOS, czyli zespół policystycznych jajników. Do hiperandrogenizmu mogą się również przyczynić guzy jajnika, choroby endokrynologiczne czy problemy z nadnerczami. Zdarza się, że nadmiar androgenów w organizmie spowodowany jest menopauzą, bądź lekami o działaniu androgennym, jak leki obniżające ciśnienie krwi. U kobiet objawia się:

• trądzikiem,
• niskim wzrostem,
• przerostem łechtaczki,
• łysieniem typu męskiego,
• niskim tonem głosu,
• łojotok,
• nadmierne owłosienie tam, gdzie zwykle się ono nie pojawia,
• zaburzenia miesiączkowania.

Przeczytaj: Bezpieczna depilacja w ciąży

Leczenie nadmiaru androgenów

Leczenie nadmiaru androgenów uzależnione jest od przyczyny jego powstania. U kobiet chorych na PCOS najczęściej przepisuje się kurację hormonalną. Kiedy problemem jest nadmierne owłosienie, to dobrym rozwiązaniem jest depilacja laserowa.

Lekarz po dokładnym wywiadzie z pacjentem i obejrzeniu wyników badań może postawić odpowiednią diagnozę i zaproponować określone leczenie. Zazwyczaj polega ono na leczeniu schorzenia podstawowego i leczeniu objawowym. Należy również pamiętać o ograniczeniu węglowodanów i cukru w diecie, regularnej aktywności fizycznej i unikaniu sytuacji stresowych.

Wskazanie do badania androgenów

Badanie stężenia androgenów we krwi polega na jednorazowym pobraniu krwi z żyły łokciowej - zazwyczaj na lewym przedramieniu lub w okolicy lewego dołu łokciowego. Badanie należy zaplanować między 4 a 10 dniem cyklu miesiączkowego. Przed jego wykonaniem należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, w tym środków antykoncepcyjnych.

Badanie poziomu androgenów zaleca się w przypadku:

• bezpłodności,
• zaburzeń libido,
• przedwczesnego dojrzewania,
• wirylizacji u kobiet,
• zespołu niewrażliwości na androgeny,
• PCOS,
• gromadzenia się tkanki tłuszczowej,
• łysienia.