Jak przygotować się do pierwszej miesiączki – przewodnik dla mam i córek

Pierwsza miesiączka – w jakim wieku się pojawia i jak ją rozpoznać

Pierwsza miesiączka, inaczej zwana menarche, to moment, w którym dojrzewająca dziewczynka po raz pierwszy w życiu doświadcza krwawienia miesiączkowego z pochwy. Z biologicznego punktu widzenia, pierwszy okres wyznacza też początek fizycznej gotowości reprodukcyjnej (co oczywiście nie równa się gotowości psychicznej). Pierwsza menstruacja pojawia się w różnym wieku. Czas jej wystąpienia zależy od wielu różnych czynników, w tym genetycznych, środowiskowych(1), a nawet związanych z poziomem aktywności fizycznej, diety i wielkości rodziny dziewczynki(2). W Polsce przeciętnie pierwsza miesiączka pojawia się w wieku 12–13 lat.

Objawy pierwszej miesiączki, które warto znać

Pierwsza miesiączka zwykle jest poprzedzona sygnałami z ciała, takimi jak:

• pojawienie się śluzu z pochwy,
• powiększenie się piersi,
• skok wzrostowy,
• przetłuszczanie się cery, trądzik,
• pojawienie się owłosienia pod pachami,
• pojawienie się owłosienia łonowego.(3)

Te zmiany w ciele dorastającej dziewczynki stanowią swego rodzaju zapowiedź, że zbliża się pierwsza miesiączka. Kiedy już nadejdzie krwawienie, mogą pojawić się skurcze w podbrzuszu, wzdęcia, tkliwość i/lub ból piersi, wypryski na ciele, huśtawki nastrojów i uczucie zmęczenia.

Ile trwa pierwszy okres i jak wygląda pierwszy cykl menstruacyjny

Jak wygląda pierwsza miesiączka? Oto, jak rozpoznać pierwszy okres.

Tak naprawdę może on wyglądać bardzo różnie w zależności od danej osoby. Bywa, że jest to zaledwie niewielkie plamienie. W jednych przypadkach krew jest czerwona, a w innych różowa, a nawet brązowa. Jeśli chodzi o intensywność miesiączki, to zupełnie normalny jest zarówno mocno skąpy okres, jak i obfity. Bywa, że na początku krwawienie jest lekkie, następnie przybiera na sile, a na koniec staje się coraz bardziej śladowe. Pierwsza miesiączka może trwać od ok. trzech do siedmiu dni. Więcej na ten temat w naszym innym artykule: „Pierwsza miesiączka – ile trwa i dlaczego nie należy się jej bać?”.

Po pojawieniu się pierwszej menstruacji cykl menstruacyjny będzie raczej nieregularny i nie powinno budzić to niepokoju. Organizm potrzebuje czasu, by wszystkie procesy w ciele się ustabilizowały.

Kiedy miesiączka pojawia się najczęściej

Średni wiek, w którym dziewczynka doświadcza pierwszego okresu, jest różny nawet w zależności od kraju, w którym dorasta. Przykładowo, w Danii czy Zjednoczonym Królestwie jest to 13 lat, w Niemczech 13,5 roku, we Francji 12,6 roku, a we Włoszech 12 lat(4). Skrajne widełki wiekowe, w których powinna pojawić się menarche, to 9–15 lat. Warto wspomnieć, że spory odsetek dziewczynek dostaje pierwszą miesiączkę w podobnym wieku, jak ich mama.

Jeśli po ukończeniu 15. roku życia Twoja córka nadal nie doświadczyła pierwszego okresu, należy skonsultować się z lekarzem lub lekarką, która zbada przyczynę tego opóźnienia. 

Co oznaczają zbyt obfite i długotrwałe miesiączki

Obfita miesiączka to taka, która trwa dłużej niż 7 dni i podczas której trzeba zmieniać podpaskę lub tampon co godzinę lub dwie, a nawet wstawać kilkakrotnie w ciągu nocy, przerywając swój sen, żeby to zrobić. Niepokoić powinno krwawienie tak intensywne, że istnieje potrzeba zmiany podpaski co 1–2 h. Czasem pojawiają się także skrzepy krwi.

Jeśli miesiączka trwa tak długo, może być to sygnał, że występują problemy z tarczycą, krzepnięciem krwi, anemia lub niedobór żelaza, a w przypadku dorosłych kobiet także zmiany przedrakowe czy wirus brodawczaka ludzkiego(5). Długie, obfite miesiączki to też potencjalnie objawy endometriozy(6). Konsultacja z ginekologiem jest konieczna, żeby wykluczyć te problemy zdrowotne i znaleźć odpowiedź na zbyt obfite i długotrwałe miesiączki.

Jak przygotować dziecko na pierwszą miesiączkę i jak rozmawiać o dojrzewaniu

Pierwsza miesiączka to ważny etap w życiu każdej dziewczynki, dlatego udział rodziców w przygotowaniu jej na ten moment jest bardzo znaczący! Nastolatka często będzie skrępowana tym tematem, więc poruszanie tematu w naturalny sposób we wspólnych rozmowach z odpowiednim wyprzedzeniem będzie stanowiło dobry „podkład” pod takie szczere konwersacje, kiedy już pierwszy okres zapuka do jej drzwi. 

Rozmowa o pierwszej miesiączce – jak przełamać tabu

Tabu wokół pierwszej miesiączki bierze się stąd, że unika się tego tematu albo kwituje go powiedzeniem: „to nie są sprawy dzieci”, „nie interesuj się”, „jak będziesz duża, to zrozumiesz”. Kiedy już kilkuletnie dziecko pyta, czym jest podpaska albo czemu mamę znowu boli brzuch, warto oswajać okres, nie wymigując się od odpowiedzi i wyjaśniając to zjawisko stosownie do wieku.

Im dziecko jest starsze, tym więcej będzie w stanie zrozumieć. Chowając przed nim różne fakty, tworzymy atmosferę strachu i wstydu, podczas gdy miesiączka jest zupełnie naturalna! W końcu świadczy o tym, że nasz organizm funkcjonuje prawidłowo i jesteśmy zdrowe. I tego należy się trzymać.

Wspierająca komunikacja: co powiedzieć, a czego unikać

Oto przykładowe komunikaty, które mogą okazać się wspierające w rozmowie z dojrzewającą córką:

• „To normalne, że się tak czujesz”
• „Zawsze możesz do mnie przyjść i się wygadać, po to tu jestem”
• „Jeśli cię boli, wcale nie musisz zgrywać bohaterki – trzeba próbować sobie pomóc”
• „Wiem, że możesz być trochę zakłopotana, ale to całkowicie naturalne i nikt, kto cię szanuje, nie będzie cię z tego powodu zawstydzać”
• „Mogę pomóc ci wybrać, które podpaski albo tampony będą najlepsze. Przejdziemy się do drogerii?”
• „Chodzenie na kontrole do ginekologa jest potrzebne, ale wiem, że może krępować. Ja sama się bałam. Wybierzemy takiego, przy którym będziesz czuła się dobrze”
• „Nawet jeśli przytrafi ci się plama na spodniach, to wiedz, że każda z nas tego doświadczyła. Są na to sposoby – powiedzieć ci jakie?”
• „Jak dostaniesz okres i poczujesz, że zaczynasz panikować, możesz do mnie od razu zadzwonić i poradzimy sobie z tym razem”
• „Jak byłam w twoim wieku, też się tym stresowałam. Dlatego teraz przejdę przez to z tobą, żeby było ci raźniej”
• „Nie pamiętam już, jak to jest z tymi hormonami, ale możemy sprawdzić to razem! Co ty na to?”

A to komunikaty, które z reguły nie służą budowaniu zdrowej relacji i zaufania, kiedy młoda dziewczyna przechodzi przez pierwszą w życiu miesiączkę:

• „Przestań się mazać, trzeba zacisnąć zęby i robić swoje”
• „Inni mają gorzej, nie tylko ciebie boli brzuch”
• „Nie wypada o tym mówić głośno, nie pytaj mnie o to”
• „Tylko żeby nikt się nie dowiedział, że masz okres!”
• „A co tu niby jest do rozumienia? Przeczytaj sobie podręcznik do biologii i już będziesz wiedzieć”
• „Po co do mnie dzwonisz z taką głupotą? Musisz sobie sama radzić, jesteś duża”
• „Ginekolog? A czego tu się niby bać? Lekarz jak lekarz. Nie dramatyzuj”
• „I jak ja teraz dopiorę tę plamę ze spodni? Nie mogłaś bardziej uważać?”
• „Za moich czasów nikt nie robił z tego afery i jakoś wszystkie przeżyłyśmy”
• „Niemożliwe, żeby cię tak bolało. Nie przesadzasz przypadkiem?”
• „A nad czym tu się zastanawiać? Podpaska to podpaska, idź do sklepu i sobie kup”

W podobnym wieku jak jej mama – o dziedziczności i indywidualności dojrzewania

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) potwierdza, że wiek, w którym matka dostaje pierwszej miesiączki, jest jednym z czynników wpływających na datę menarche u swojej córki(7). To dobra wskazówka, kiedy dziewczynka może spodziewać się pierwszego krwawienia, ale, tak jak już pisałam wyżej, jest to kwestia mocno indywidualna i zależna również m.in. od rzeczy takich, jak sposób odżywiania czy klimat, w którym dziecko dorasta.

Jak przygotować córkę emocjonalnie na ważny etap w życiu

By dziewczynka była emocjonalnie gotowa na swój pierwszy cykl menstruacyjny, trzeba przede wszystkim dołożyć starań, aby czuła się swobodnie w swoim ciele i była odpowiednio wyedukowana.

Warto normalizować nazewnictwo związane z jej intymnością (macica, jajniki, srom, pochwa itd.), zjawiska wokół cyklu (krwawienie, śluz, skurcze, PMS, puchnięcie, zaparcia, biegunka, pryszcze) oraz wyjaśnić dziecku, że jest to proces hormonalny i jej różne nastroje, wahania i huśtawki w dużym stopniu wynikają właśnie z niego.

Wiele osób uznaje pierwszą miesiączkę za oznakę wejścia w dorosłość („gratulacje, stałaś się kobietą!”). Jest to jednak szkodliwe przeświadczenie – nim mózg stanie się w pełni dojrzały i zdolny do „dorosłych” decyzji (w tym związanych z własną seksualnością), minie jeszcze co najmniej kilka lat. Aspekt fizyczny doświadczania pierwszego okresu jest jak najbardziej kluczowy w rozwoju młodej dziewczyny, ale nie stanowi mety na trasie do pełni dorosłości w sensie psychicznym, moralnym, ani kulturowym.

Przygotowanie do pierwszej menstruacji – praktyczny poradnik

Na pierwszą miesiączkę córki warto patrzeć jak na wspólną sprawę – jej i Twoją. W końcu jesteś dla swojego dziecka modelową kobietą i to od Ciebie będzie się uczyć, jak podchodzić do okresu, co o nim myśleć i jak sobie radzić w awaryjnych sytuacjach. Potraktuj to jako okazję do zacieśnienia więzi. A my w tym pomożemy!

Co powinno znaleźć się w zestawie na pierwszy okres

Zanim Twoja dorastająca córka zacznie miesiączkować, dobrze jest pomyśleć zawczasu o specjalnym zestawie na pierwszy okres, żeby czuła się przygotowana na krwawienie w każdym momencie. Taki zestaw może składać się z:

• zapasowej bielizny na wypadek przecieku,
• zapasowych legginsów/dresów, w razie gdyby poplamiła ubranie,
• torebki wodoszczelnej (np. na suwak) albo woreczka strunowego na poplamioną bieliznę czy ubranie,
• mokrych chusteczek,
• wybranego środka menstruacyjnego (o tym niżej),
• tabletek przeciwbólowych/rozkurczowych,
• czegoś słodkiego dla otuchy :)

Różne formy ochrony podczas menstruacji – podpaski, majtki, kubeczek

Jeśli chodzi o zabezpieczenie podczas okresu, to środków jest wiele. Mamy do wyboru m.in. podpaski, tampony, majtki menstruacyjne, kubeczki menstruacyjne i wkładki. Nie każdy produkt sprawdza się jednak tak samo u wszystkich dziewczynek.

Jak wybrać środek higieniczny odpowiedni dla nastolatki

Oto rozpiska produktów menstruacyjnych wraz z oceną, który może być najlepszy dla nastolatki:

• Podpaski – to najpopularniejszy i zdecydowanie najbardziej standardowy wybór większości dziewczyn w Polsce. Jest mało „inwazyjny”, ponieważ nie umieszczasz niczego w pochwie, tylko przyklejasz do bielizny. Zalety? Łatwa i szybka zmiana, brak konieczności nauki prawidłowej aplikacji i uczucie siedzenia na komfortowej chmurce :) Wady? Może przesuwać się w trakcie ćwiczeń na WFie i się mechacić, a przy intensywniejszych okresach trzeba zmieniać je częściej.
• Tampony – to środek popularny głównie wśród bardziej doświadczonych kobiet, które menstruują już jakiś czas, są oswojone ze swoimi ciałem i czują się komfortowo z aplikowaniem tamponu do pochwy. Mitem jest, że dziewice nie mogą używać tamponów – młode dziewczynki jak najbardziej mogą z nich korzystać, jednak warto zacząć od najmniejszego możliwego rozmiaru, uzbroić się w cierpliwość, rozluźnić i… dać sobie czas. Pierwsze próby mogą się nie udać i jest to normalne.
• Majtki menstruacyjne – coraz bardziej zyskują na popularności ze względu na wybitny komfort noszenia i długotrwałą ochronę (nawet do 12 h!). Jest świetną opcją dla młodych dziewczynek, ponieważ nosi się je tak samo, jak standardową bieliznę, dzięki czemu jest wygodnie i jakby „normalnie”. Po każdym użyciu należy je wyprać, a następnie zakłada się je ponownie. W ten sposób służą przez kilka dobrych lat.
• Wkładki higieniczne – łatwy sposób na okiełznanie skąpego krwawienia lub plamień. Są mniejsze i chłoną mniej wydzieliny menstruacyjnej niż klasyczne podpaski, dlatego fenomenalnie sprawdzają się, kiedy okres już się kończy i podpaska zdaje się być „too much” na ten czas.
• Kubeczek menstruacyjny – zdecydowanie opcja dla zaawansowanych. Kubeczek wkłada się do pochwy i dodatkowo musi się w niej rozłożyć, dlatego stopień trudności aplikacja wzrasta w przypadku tego produktu. Jest ekologiczny, wielorazowy i niewyczuwalny w pochwie, jeśli prawidłowo się go założy, ale nie polecamy go na pierwsze miesiączki.

Chcesz przygotować córkę na pierwszy okres spokojnie i bez stresu o jej dobrostan intymny? Poznaj ekologiczne produkty menstruacyjne od Finally.me – to najwyższej jakości środki na okres wykonane z certyfikowanych materiałów, przyjazne wrażliwej skórze. Bez sztucznych dodatków i substancji potencjalnie drażniących dla delikatnej śluzówki.

Higiena intymna i pielęgnacja w okresie dojrzewania

Zachowanie właściwej higieny intymnej jest niezwykle ważne dla zdrowia, ale też komfortu i samopoczucia Twojego dziecka. Aby córka czuła się dobrze i czysto, powinna codziennie przemywać okolice intymne samą wodą lub wodą z dodatkiem delikatnego płynu do higieny intymnej. W trakcie okresu może robić to częściej, by zapobiec nieprzyjemnemu zapachowi. Możesz wytłumaczyć, że pochwa oczyszcza się sama i nie należy jej myć. Myjemy wyłącznie srom, odbyt i wzgórek łonowy, czyli wszystko to, co mamy na zewnątrz.

Twoje dziecko zapewne zauważy zwiększoną ilość śluzu z pochwy w różnych momentach cyklu. Wkładki są jak najbardziej okej, kiedy córka zaczyna plamić lub ma bardzo skąpe krwawienie. To pomoże jej utrzymać czystą bieliznę i komfort – jednak noszenie wkładek codziennie bez powodu nie jest wskazane, gdyż może skutkować namnażaniem bakterii w wilgotnym środowisku, a w efekcie infekcją.

Porady dotyczące przechowywania i dyskretnego noszenia środków higienicznych

Przede wszystkim – tak, młoda dziewczyna może się wstydzić tego, że menstruuje i używa środków higienicznych. Czy powinna? Absolutnie nie! Normalizacja okresu to bardzo ważne przedsięwzięcie, jednak realia są takie, że poziom świadomości na temat okresu w wielu polskich szkołach nie jest jeszcze na takim poziomie, aby zauważenie podpaski przez chłopców z klasy przeszło bez echa. Dziewczynki bywają zawstydzane i wyśmiewane, co jest dla nich wyjątkowo niekomfortowe. Jeśli takie sytuacje zdarzają się w szkole, może istnieć potrzeba dyskretnego obchodzenia się z produktami menstruacyjnymi – można trzymać je w kosmetyczce albo woreczku strunowym, gdzie pozostaną sterylne oraz mniej zauważalne. Z zasady jednak oczywiście nie ma nic złego ani zabawnego w tym, że dziewczynka menstruuje – nigdy nie powinien być to powód do drwin.

Checklista „Pierwszy okres w szkole”

• przygotowany wcześniej awaryjny zestaw na pierwszą miesiączkę
• telefon i numer do rodzica w razie nagłych sytuacji
• zaufana osoba obok (koleżanka, nauczycielka)
• wdech i wydech

Pierwsza wizyta u ginekologa – kiedy warto się wybrać

Kiedy Twoja nastolatka dorasta, przychodzi moment, w którym trzeba udać się do specjalisty – ginekologa lub ginekolożki. Nie po to, żeby znaleźć coś niepokojącego w jej organizmie, ale po to, żeby upewnić się, że jest zdrowa i wszystko w jej ciele działa, jak powinno.

Kiedy pierwsza wizyta jest wskazana

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników określa w swoich zaleceniach, że pierwsza wizyta ginekologiczna powinna wydarzyć się między 12. a 15. rokiem życia dziewczynki. W większości przypadków jest już ona wtedy po pierwszej miesiączce. To okazja do rozwiania wszelkich ewentualnych wątpliwości wokół cyklu i zgłoszenie dolegliwości, które jej doskwierają.

Jeśli przed 12. rokiem życia występują u córki niepokojące objawy (np. swędzenie okolicy sromu), oczywiście należy wybrać się na wizytę ginekologiczną już wtedy, wcześniej. Dzieci również są narażone na infekcje i trzeba w ich przypadku wdrożyć wtedy odpowiednie leczenie.

Jak wygląda spotkanie z ginekologiem dziecięcym

O przebieg wizyty u ginekologa dziecięcego zapytałam dr n. med. Jadwigę Wańczyk-Baszak, ginekolożkę z dużym doświadczeniem w ginekologii regeneracyjnej oraz dziecięcej:

„Generalnie nie ma takiej specjalizacji w Polsce, jak ginekolog dziecięcy. Praca z dziećmi wymaga doświadczenia w tym zakresie. Żeby móc nazywać się ginekologiem dziecięcym, najlepiej posiadać międzynarodowy certyfikat IFEPAG (International Federation of Paediatric and Adolescent Gynaecology) po ukończeniu międzynarodowych programów szkoleniowych, co potwierdza kompetencje w tej dziedzinie.

W moim wykonaniu spotkanie wygląda w następujący sposób: witam się z dziewczynką/nastolatką i rodzicem/rodzicami. Przedstawiam się i opowiadam dziecku, czym się zajmuję i co będę badała. Słucham o problemie. Jeśli jest to malutka dziewczynka, to opowiadają rodzice, a jeśli starsza – proszę, aby opowiedziała mi, co jej dolega. 

Następnie przystępuje do badania. Badam całe ciało, od głowy, szyi, węzłów chłonnych, poprzez ocenę stopnia dojrzewania w skali Tannera. Następnie badam narządy płciowe zewnętrzne, oceniam, jak zbudowane są srom, wejście do pochwy, jak wygląda przedsionek pochwy, odbyt. Jeśli jest to współżyjąca dziewczyna (przypomnę, że współżycie w Polsce jest legalne po ukończeniu 15. roku życia), badam również przez pochwę i zakładam wziernik ginekologiczny – najczęściej rozmiar XS lub S, czyli najmniejsze dostępne. Nie ma potrzeby użycia większego zazwyczaj nawet u dorosłych kobiet. 

Wykonuje również usg narządu rodnego. Najczęściej jest to badanie sondą USG przez brzuch (ważne, aby był wypełniony pęcherz moczowy, więc na wizytę najlepiej przyjść przed oddaniem moczu). Jeśli jest konieczność (u nastolatek), wtedy wykonuje usg przez pochwę – jeśli jest taka możliwość (w wielu przypadkach nastolatek jest) lub przez odbyt. 

Pod koniec wizyty omawiam przypadek, proponuję leczenie, przedstawiam możliwe opcje postępowania”.

Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: „Jak wygląda pierwsza wizyta u ginekologa?”.

Co powinna wiedzieć każda dziewczynka o budowie pochwy i macicy

Dr n. med. Jadwiga Wańczyk-Baszak tłumaczy:

„To zależy od jej wieku. Małe dziewczynki – powiedzmy, do okresu pokwitania (czyli do momentu pojawienia się pierwszych objawów dojrzewania, tj. powiększenia piersi, pojawienia się pierwszych włosów łonowych czy wydzieliny pochwowej, czyli fluor pubertalis, która pojawia się na około 2 lata przed pierwsza miesiączką, do menarche – powinny wiedzieć, że narząd rodny zbudowany jest z warg sromowych większych, mniejszych, wejścia do pochwy, pochwy i macicy (w której rośnie kiedyś dzidziuś), oraz że każda kobieta ma w brzuchu jajniki. Można je nazwać np. jajeczkami. Generalnie język należy dostosować do wieku dziecka i zdolności rozumienia tematu. Inaczej będziemy rozmawiać z 4-latką, a inaczej z 8-latką.

To, co jest najważniejsze, to aby nazywać narządy prawidłowo. Możemy oczywiście na co dzień mówić muszelka, kwiatuszek, pipka itp., ale dziecko musi wiedzieć, jaka jest prawidłowa nazwa.

Druga najważniejsza rzecz, która MUSI zostać przekazana już małej dziewczynce, to fakt, że NIKT nie może jej dotykać bez jej zgody. Mogą to zrobić na razie np. mama i lekarz, ale tylko po tym, jak ona wyrazi zgodę. Dziecko musi wiedzieć, że ma prawo do zachowania swoich granic.

W przypadku starszych dziewczynek, np. od momentu, kiedy zaczynają dojrzewać, opowiadamy dokładnie, jak zbudowany jest narząd rodny: to wargi sromowe większe, mniejsze, łechtaczka, napletek łechtaczki, wejście do pochwy. Należy opowiedzieć, iż błona dziewicza nie jest „tajemną” błoną, która zamyka wejście do pochwy. Dostęp zazwyczaj jest – nawet bez rozpoczęcia współżycia.

Opowiadamy o tym, jak stosować np. podpaski i tampony. Oprócz tego, powinniśmy opowiedzieć o budowie macicy – że jest szyjka macicy, że należy pobierać cytologię płynną oraz wymaz w kierunku wirusa HPV (najlepiej pokazać to na modelach anatomicznych), o jajowodach, jajnikach, owulacji… To wszystko powinny być tematy, które zostaną omówione w momencie rozpoczęcia miesiączkowania.

Kolejnym bardzo ważnym aspektem jest edukacja na temat chorób przenoszonych drogą płciową oraz ewentualnie antykoncepcji. Jeśli rodzice nie czują się wystarczająco pewnie, z każdym z tych tematów można zgłosić się do ginekologa celem omówienia zagadnień”.

Jak oswoić lęk przed wizytą

Wspierające rzeczy, które możesz powiedzieć, to np.:

• „Też się stresowałam przed pierwszą wizytą, więc domyślam się, co czujesz”
• „Jeśli tak ci będzie lepiej, możemy umówić wizytę u lekarki, a nie lekarza. Nie ma problemu!”
• „Będę tam obok, więc nie musisz przechodzić przez to sama”
• „Wiem, że to trochę krępujące, ale lekarz widział już tysiące kobiet i nie będzie cię oceniał. Dla niego to zupełnie normalne – tak jak dla laryngologa obejrzenie gardła”
• „Idziemy tam po to, żeby się upewnić, że wszystko jest okej. To dla mnie ważne, żebyś była zdrowa i szczęśliwa”
• „Jeśli ten lekarz z jakiegoś powodu nie będzie ci odpowiadał, oczywiście poszukamy innego. To ty musisz się czuć komfortowo”.

Możecie też obejrzeć, np. na Instagramie, rolki zaufanych profili lekarskich, prezentujących, jak wygląda taka pierwsza wizyta. W ten sposób córka oswoi lęk i będzie wiedziała, jak przebiega konsultacja ginekologiczna, jakie mogą paść pytania i co powinna wiedzieć.

Jak wspierać córkę w okresie dojrzewania i zmian hormonalnych

Burza hormonów to określenie, które często słyszy się w kontekście okresu dojrzewania. Aby lepiej zrozumieć, czemu w tym czasie szczególnie ważne jest wspieranie dziecka i czemu jego zachowania mogą przyprawiać o ból głowy, przyjrzyjmy się temu, co tak naprawdę dzieje się w jej ciele.

Hormonalne zmiany a emocje nastolatki

W okresie dojrzewania dochodzi do dużych zmian hormonalnych. Są to m.in.:

• wzrost poziomu estrogenu – powoduje powiększenie piersi i rozwinięcie systemu przewodów mlekowych, a także sprawia, że macica zwiększa swój rozmiar i nabiera kształtu gruszki;
• wzrost poziomu progesteronu – wraz z estrogenem powoduje wydłużenie i zgrubienie macicy; może częściowo odpowiadać za występowanie objawów depresyjnych i problemów ze snem u dziewczyn8;
• wzrost poziomów FSH (hormonu luteinizującego) i LH (hormonu folikulotropowego) – odpowiada za wystąpienie pierwszej miesiączki;
• wzrost poziomu gonadotropin – stymulują one jajniki, które z kolei produkują estradiol, odpowiedzialny za rozwój narządów reprodukcyjnych, dystrybucję tkanki tłuszczowej do bioder i piersi oraz za dojrzewanie kości(9).

Dużo, prawda?

Jak wzmacniać poczucie własnej wartości dorastającej dziewczynki

Dziewczynki w okresie dojrzewania doznają intensywnych emocji. Mogą przejawiać objawy depresyjne i/lub lękowe, a także ruminować (uporczywie i długotrwale skupiać się na negatywnych wydarzeniach albo problemach)(10). W obliczu tak trudnych doświadczeń, połączonych z nieuchronnymi zmianami, jakie zachodzą w ich ciele, poczucie własnej wartości może znacznie spaść. Jako rodzic, możesz wspierać dziecko na różne sposoby, np.:

• tłumacz, że jego emocje są ważne i staraj się zachować wyrozumiałość;
• podkreślaj, że dziecko może na Ciebie liczyć i zawsze jesteś po jego stronie;
• nie zmuszaj córki do zwierzeń i uzewnętrzniania, kiedy potrzebuje prywatności (chyba że istnieje podejrzenia zagrożenia jej bezpieczeństwa, np. ze strony przemocowych rówieśników – możesz wspomóc się wtedy konsultacją z psychologiem);
• ucz ją, że każde ciało jest piękne i jedyne w swoim rodzaju (także na swoim przykładzie! Dziecko słyszące, jak skupiasz się na własnych kompleksach, najprawdopodobniej będzie zwracać uwagę na analogiczne „mankamenty” u samej siebie);
• oferuj wsparcie w walce z problemami z cerą, zabierz córkę do dermatologa;
• jeśli będzie chciała np. zacząć się golić lub malować, dowiedz się, czemu to jest dla niej ważne (być może robi to ze względu na obawę przed oceną innych?) i wypracujcie rozwiązanie, które będzie najodpowiedniejsze.

Pierwsza miesiączka to naturalna część dorastania – pozytywne podejście

Wszystkie doskonale wiemy, że okres zwykle nie jest sprzymierzeńcem świetnego samopoczucia – bywa, że boli i powoduje kiepski nastrój. Częściowo wynika to z naszych realnych doświadczeń i dolegliwości, z którymi się zmagamy, ale być może jest to też kwestia nastawienia – jeśli przekaz dla Twojej córki będzie taki, że miesiączka to koszmar i rujnuje życie, to bardzo prawdopodobne, że z góry to doświadczenie będzie dla niej trudne, a nawet przerażające. Oczywiście nie warto przesadnie koloryzować i mówić, że zawsze będzie jej przyjemnie krwawić, ale najważniejsze to być szczerą i normalizować zjawisko menstruacji. Nie jest ono żadną karą i przekleństwem – jest codziennością każdej zdrowej dziewczyny i kobiety i można próbować je oswoić.

Jak rozmawiać o seksualności z dzieckiem bez skrępowania

Seksualność to duża i ważna część życia każdego z nas – nie inaczej jest w przypadku dojrzewającego dziecka. Burza hormonów płciowych, zmiany w ciele, rozmowy z rówieśnikami i pierwsze zakochania to nieodłączny element okresu dojrzewania.

Aby rozmawiać o tych rzeczach ze swoim dzieckiem bez wstydu i tabu, o relację opartą na zaufaniu i szczerości trzeba zadbać już na wcześniejszych etapach – pokazać córce, że nie ma dla Ciebie głupich albo niezręcznych pytań. Jeśli będziesz cierpliwa i nieoceniająca, istnieje duża szansa, że w momentach największych rozterek dziecko samo do Ciebie przyjdzie z prośbą o poradę – bo będzie wiedziało, że może na Ciebie liczyć.

Na pewno nie powinnaś zawstydzać córki za to, że jest zainteresowana tematem, albo za to, że sama czegoś jeszcze nie wie. Tłumienie ciekawości i surowe ocenianie może sprawić, że zacznie szukać odpowiedzi w innych miejscach, nad którymi nie będziesz już miała kontroli – a takie źródła nie zawsze są ani bezpieczne, ani merytoryczne, ani godne zaufania.

Wsparcie mamy i taty – wspólna odpowiedzialność za rozmowy o dojrzewaniu

Ten artykuł kieruję do mam, ale nie oznacza to wcale, że to na nich spoczywa pełna odpowiedzialność za wspieranie córki w okresie dojrzewania. Ojciec dziecka również pełni funkcję modelową w jej życiu – jest pierwszym mężczyzną, którego poznaje, a więc buduje on pewien wzór męskości w jej postrzeganiu świata. I może ten wzór powinien być taki: otwarty, szczery, empatyczny i wspierający? :)

Pierwsza miesiączka – ważne wydarzenie w życiu każdej dziewczynki

Dzień pierwszej miesiączki będzie początkiem zupełnie nowego okresu w życiu Twojej córki. Od teraz będzie musiała zwracać większą uwagę na swój dobrostan intymny, śledzić przebieg własnego cyklu i obserwować różne sygnały, jakie będzie dawać jej ciało w poszczególnych fazach.

Czego możesz się spodziewać w pierwszych miesiącach po pierwszej miesiączce

Pierwsze miesiączki będą najprawdopodobniej nieregularne i będą wydawać się nieposkromione, ale sytuacja ostatecznie się ustabilizuje. Mogą zdarzać się niespodziewane przecieki (czy to przez za wysoko lub za nisko przyklejoną podpaskę, czy to przez, po prostu, kaprysy miesiączki) – najważniejsze to zapewniać dziecko, że dosłownie każda z nas przez to przechodzi i jest światełko na końcu tunelu zwanego nabieraniem doświadczenia :)

Kiedy udać się do ginekologa ponownie

W tym temacie najlepiej doradzi specjalistka. Dr n. med. Jadwiga Wańczyk-Baszak wyjaśnia:

„To zależy (jak zawsze w medycynie) od tego, kiedy była pierwsza wizyta. Jeśli np. w wieku lat 8, z powodu jakiegoś problemu, który więcej nie nawraca, można się udać np. w momencie, kiedy córka będzie już starsza i będzie chciała rozpocząć współżycie. Albo jeśli dostanie pierwszej miesiączki i będzie chciała porozmawiać na ten temat.

Jeżeli natomiast ma postawioną diagnozę jakiejś choroby (np. przedwczesnego dojrzewania, liszaja twardzinowego sromu, zlepu warg sromowych), to wtedy należy zgłaszać się na kontrolne wizyty zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.

Zawsze należy udać się do ginekologa w sytuacji:

1. Nieprawidłowych krwawień miesiączkowych, np. pod postacią obfitych, krwotocznych miesiączek, które mogą przebiegać z anemizacją;
2. Bólu brzucha, który nie ustępuje po lekach przeciwbólowych (ryzyko skrętu jajnika – wtedy jedziemy na SOR – guza, torbieli);
3. Nieregularnych miesiączek (przez pierwsze 2–3, a nawet do 6 lat miesiączki mogą być nieregularne, co wynika z niedojrzałości osi podwzgórze-przysadka-gonady), natomiast jeżeli mama lub dziewczyna się martwią, wtedy zawsze warto iść do lekarza i sprawdzić, czy nie dzieje się coś nieprawidłowego;
4. Pierwotnego braku miesiączki do 16. roku życia, lub 14., gdy brak cech dojrzewania;
5. Wtórnego braku miesiączki;
6. Przedwczesnego pokwitania, czyli pojawienia się objawów dojrzewania <8 r.ż.
7. Objawów infekcji, świądu, pieczenia sromu
8. Podejrzenia zlepu warg sromowych – zwłaszcza takiego, który powoduje utrudnienie w odpływie moczu (zlep często nie wymaga leczenia – czasem ewentualnie leczenia miejscowego; absolutnie nie ma potrzeby „rozrywania” zlepów).”

Jak pomóc córce prowadzić kalendarzyk cyklu

Najprostszym sposobem śledzenia cyklu będzie zainstalowanie na telefonie córki aplikacji do śledzenia przebiegu cyklu. Opcji jest mnóstwo, więc możecie wspólnie przejrzeć dostępne możliwości i wybrać tę, która wyda się najwłaściwsza. Wytłumacz dziecku, że w takim kalendarzyku w telefonie będzie musiała zaznaczać dni, kiedy ma krwawienie (a w przypadku niektórych aplikacji będzie miała możliwość odnotowywania także różnych objawów na przestrzeni całego cyklu: rozdrażnienia, skurczów, wyprysków, zwiększonej ilości śluzu, bólów głowy, itd.). Na tej podstawie algorytm wywnioskuje, ile dni ma jej cykl, w jakiej fazie obecnie się znajduje i odnotuje odstępstwa od normy, jeśli takie się przytrafią. 

Podkreśl, że zapisywanie dat okresu jest ważne chociażby z tego względu, że na każdej wizycie ginekologicznej jednym z pierwszych pytań zadanych przez lekarza lub lekarkę będzie: „kiedy ostatnio miałaś miesiączkę?”. Warto być przygotowaną!

Dlaczego rozmowa o pierwszej miesiączce buduje zaufanie

Temat pierwszej miesiączki budzi przeróżne emocje, ale przede wszystkim jest wspaniałą okazją do zacieśnienia więzi z własnym dzieckiem. Są to sprawy intymne, więc oczywiście pewien stopień dyskrecji i prywatności jest wskazany (jak wiemy, okres nastoletni rządzi się swoimi prawami i humorami :)), jednak głównie chodzi o to, żeby w razie wątpliwości czy obaw Twoja córka miała świadomość, że może Ci zaufać i przyjść do Ciebie ze swoim problemem. A żeby tak się stało, potrzebna będzie z Twojej strony duża doza empatii, cierpliwości, wyrozumiałości i otwartości. Powodzenia, mamo!

FAQ – najczęstsze pytania mam i córek

Jak rozpoznać, że zbliża się pierwsza miesiączka?

Pierwsza miesiączka zwykle poprzedzona jest konkretnymi zmianami w ciele dojrzewającej dziewczynki. Pojawia się śluz z pochwy, piersi zaczynają rosnąć, jej wzrost nagle szybuje w górę, cera robi się tłustsza i mogą pojawiać się wypryski, a pod pachami i na wzgórku łonowym wyrastają włosy. Bezpośrednio przed rozpoczęciem krwawienia można odczuwać skurcze w okolicy podbrzusza.

Czy każda dziewczynka ma miesiączkę w tym samym wieku?

Nie. Każda dziewczynka ma swoje indywidualne predyspozycje, które będę determinować datę menarche. Niektóre córki zaczynają miesiączkować w wieku 11 lat, ale zdarzają się też bardzo wczesne okresy, nawet w 9. roku życia. W Polsce przeciętnie pierwsza miesiączka pojawia się w wieku 12–13 lat, w zależności m.in. od tego, czy dziewczynka mieszka w mieście, czy na wsi(11).

Co zrobić, gdy córka zaczyna miesiączkować w szkole?

Pojawienie się pierwszej miesiączki może wydarzyć się podczas lekcji – najważniejsze wtedy są:

• brak paniki!;
• dostęp córki do awaryjnego zestawu na pierwszą miesiączkę (np. takiego, o jakim pisałam wyżej);
• Twoja (lub drugiego rodzica czy opiekuna) gotowość do ewentualnego zabrania dziecka ze szkoły.

Dlaczego?

Pierwszy okres może być stresujący i bolesny. Córka może być oszołomiona albo odczuwać zbyt duży dyskomfort, żeby móc dalej uczestniczyć w lekcjach. Oczywiście, jak to często się mówi, okres to NIE choroba, ale kiedy zdarza się po raz pierwszy, emocje potrafią być naprawdę duże i empatia ze strony rodzica będzie w takim momencie kluczowa.

Jakie produkty menstruacyjne są najbezpieczniejsze dla nastolatek?

Najbezpieczniejsze, czyli najmniej „inwazyjne” środki menstruacyjne to podpaski, wkładki i majtki menstruacyjne. Nie aplikuje się ich do pochwy, dlatego są łatwe w użytkowaniu dla niedoświadczonych dziewczynek. Wymagają najmniej wprawy, ale dają właściwy poziom ochrony przed przeciekami.

Kiedy skonsultować się z ginekologiem?

Wizyta u ginekologa lub ginekolożki jest wskazana zawsze, kiedy tylko niepokoją nas jakieś objawy. Mogą to być upławy, swędzenie, nieregularne cykle, opóźniająca się miesiączka, bardzo obfite krwawienie, nieprawidłowy kolor wydzieliny z pochwy, intensywne bóle w podbrzuszu i inne symptomy wzbudzające wątpliwości. Konsultacja ginekologiczna powinna być też stałym, regularnym elementem dbania o swój dobrostan intymny – wyrobienie w dziecku nawyku chodzenia na takie wizyty jest kluczowe dla właściwej profilaktyki chorób i schorzeń w przyszłości. 

Ten artykuł ma charakter edukacyjny i nie zastępuje konsultacji z lekarzem ginekologiem.

Dr n. med. Jadwiga Wańczyk-Baszak

Specjalistka ginekologii i położnictwa

Pracuje w Klinice Ginekologii i Położnictwa, USK nr 4 w Lublinie, w Klinice Ginekologii Dziecięcej i Dziewczęcej, USD w Lublinie oraz na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie, nauczając kolejne pokolenia lekarzy. Szkoli się w zakresie ginekologii dziecięcej – IFEPAG. Certyfikowana kolposkopistka PTKiPSM. Absolwentka I Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, kierunku lekarskiego. Pochodzi z Nowego Sącza, jest zafascynowana kulturą ludową i tańcem. Mama Jędrka i Janeczki.

Źródła

1. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2958977/

2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470216/

3. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24139-menarche

4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14570750/

5. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/menorrhagia/diagnosis-treatment/drc-20352834

6. https://www.endofound.org/endometriosis-symptoms

7. https://www.emro.who.int/emhj-volume-16-2010/volume-16-issue-4/article-08.html

8. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0149763420305248?via%3Dihub

9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534827/

10. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5061504/#S12

11. https://www.researchgate.net/publication/336455749_Social_and_economic_factors_influencing_the_age_of_menarche_of_female_students_at_the_Faculty_of_Medicine_and_Health_Sciences_at_the_Jan_Kochanowski_University_in_Kielce_compared_to_developmental_norm