Budowa mózgu
Mózg człowieka zbudowany jest z komórek nerwowych - neuronów, których liczba może dochodzić nawet do 200 miliardów. Składają się one z ciała komórkowego i wypustek nerwowych – aksonu i dendrytów. Wspólnie z połączeniami pomiędzy neuronami tworzą sieć neuronalną. Stała stymulacja mózgu, nauka oraz systematyczny wysiłek fizyczny sprzyja lepszemu i szybszemu tworzeniu się nowych połączeń synaptycznych. Dzięki temu mózg może się rozwijać i „przeobrażać”. Adaptacja mózgu do codziennych doświadczeń, tworzenie nowych połączeń nerwowych i zanikanie ich to plastyczność na poziomie neuronów, czyli tak zwana plastyczność synaptyczna. Jest to podstawa dla zjawiska neuroplastyczności mózgu.
Czym jest neuroplastyczność mózgu?
Nazywana jest również neuroplastycznością neuronalną. Najprościej mówiąc jest to zdolność układu nerwowego do samonaprawy i zmian w strukturach neuronów. Neuroplastyczność jest najwyższa u dzieci, ale także może ulec wzmożeniu u dorosłych w wyniku rehabilitacji po udarach, urazach czy chorobach neurodegeneracyjnych. Zdolność dobrze ujawnia się także w przypadku chorób, takich jak stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, ADHD i zaburzenia funkcji poznawczych. Oczywiście skuteczność różni się w zależności od schorzenia i stadium choroby.
Rodzaje neuroplastyczności
- Plastyczność naturalna - jest wynikiem rozwoju człowieka, jego uczenia się i zbierania doświadczeń,
- Plastyczność wywołana powielaniem - wynika ze wzmożonych doświadczeń czuciowych lub ruchowych. Prowadzi to do powstawania pamięci ciała, więc szlaki neuronalne są wzmacniane poprzez ciągłe powtarzanie danej czynności.
- Plastyczność wynikająca z przebytych urazów i uszkodzeń mózgu - w wyniku uszkodzeń mózgu mogą powstawać nowe połączenia nerwowe, jednak ich funkcjonalność zależy od stopnia uszkodzenia oraz procesu rehabilitacji.Pozwala to na aktywację tych obszarów mózgu, które zostały wcześniej zaburzone. Ponadto możliwe jest przejmowanie przez niektóre struktury mózgu funkcji struktur uszkodzonych lub utraconych obszarów.
Istnieje również druga strona plastyczności mózgu - negatywna. Przykładowe bezustanne pobudzanie ośrodka nagrody może doprowadzać do różnego typu uzależnień.
Wyróżnia się trzy rodzaje plastyczności mózgu:
Behawioralną – w postaci zmian zachowania w konkretnych sytuacjach
- podrodzaje: przeuczanie, ułatwianie, przywracanie, reaktywizacja, substytucja funkcjonowania, kompensacja
Neuroanatomiczną – szybkie lub strukturalne zmiany aktywności neuronów
- podrodzaje: regeneracja właściwa, regeneracja boczna, rezerwa mózgowa, przebudowa sieci neuronowej, aktywizacja potencjałów
Funkcjonalną – w wyniku uszkodzeń
- podrodzaje: redundancja, przejęcie funkcji, substytucja, teoria zmasowanej akcji, ustępowanie szoku neuronalnego
Plastyczny mózg dziecka
Dziecko nabywa doświadczeń poprzez zmysły. Wraz z rozwojem i dojrzewaniem części mózgu zwiększa się siła i liczba połączeń synaptycznych pomiędzy różnymi obszarami mózgu.
Według najnowszych badań W pewnych przypadkach utracone funkcje mogą zostać częściowo przywrócone ze względu na stały, szybki rozwój mózgu u najmłodszych. Jednak zależy to od rodzaju urazu, wieku dziecka oraz intensywności rehabilitacji. Zależy to jednak od okoliczności, jakie następują po incydencie, a także długości czasu deprywacji, czyli braku zaspokojenia jakiejś potrzeby. Im ten czas krótszy, tym większa szansa na powodzenie.
Neuroplastyczność mózgu u dorosłych
Wśród dorosłych plastyczność nie jest już tak intensywna, jak u małych pacjentów. U dorosłych po incydentach mózgowych procesy naprawiania odbywają się w zupełnie nowym środowisku, co może blokować rozwój nowych neuronów. Dodatkowym problemem jest zaburzony przepływ krwi, zwłaszcza w uszkodzonych miejscach. Mimo wszystko, w mózgu osoby dorosłej istnieje szansa na tworzenie nowych połączeń między neuronami samoistnie, ale również dzięki wprowadzonej rehabilitacji w krótkim czasie po incydencie.
Co wpływa na neuroplastyczność?
Aby zachować dobrą neuroplastyczność, zaleca się m.in:
- uprawiać sport – aktywność fizyczna i trenowanie regeneruje komórki nerwowe i inicjuje ich rozrost,
- uczyć się języków obcych – wysiłek intelektualny pobudza mózg do pracy, wymuszając rozbudowę siatki neuronalnej i wzmacnianie jego połączeń,
- uczyć się gry na instrumencie,
- zająć się twórczością artystyczną,
-
rozwiązywać krzyżówki, sudoku i inne gry logiczne - poprawia to koncentrację i zapewnia stymulację naszemu mózgowi.
Leki neuroleptyczne
Są to tak zwane leki przeciwpsychotyczne. Stosuje się je w leczeniu schizofrenii oraz innych zaburzeń psychotycznych, takich jak zaburzenia schizoafektywne czy epizody maniakalne w chorobie afektywnej dwubiegunowej. Ich zadaniem jest zmniejszenie pobudzenia psychoruchowego, napięcia, lęków oraz postrzeganie złudzeniowego. Sprawiają, że zmniejszają objawy psychotyczne, takie jak omamy i urojenia, jednak nie zawsze prowadzą do pełnego ustąpienia objawów. Do najczęstszych skutków ubocznych leków należą:
- akatyzje – nieustanne poczucie niepokoju,
- późne dyskinezy – nadpobudliwość ruchowa, trudności ze skupieniem się, zapamiętywaniem,
- złośliwy zespół neuroleptyczny – ciężka sztywność mięśniowa, zaburzenia świadomości,
- zaburzenia metaboliczne.
