Kortyzol – norma oraz objawy podwyższonego i obniżonego poziomu hormonu stresu

Kortyzol to hormon stresu czyli naturalny hormon steroidowy, który wytwarzany jest przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy, czyli niewielkich narządów znajdujących się bezpośrednio nad nerkami. Jego główną funkcją jest zwiększanie stężenia glukozy we krwi aby pobudzić organizm. Czym dokładnie jest kortyzol? Jakie posiada właściwości i zastosowanie?

Czym jest kortyzol, czyli hormon stresu?

Kortyzol nazywany jest również hydrokortyzolem bądź hormonem glikokortykosteroidowym. Ma on wpływ na stężenie glukozy we krwi - w stresujących sytuacjach jej poziom ulega zwiększeniu. Gdy stężenie kortyzolu się obniża, podwzgórze mózgowe uwalnia hormon uwalniający kortykotropinę (CRH), który stymuluje przysadkę mózgową do wytwarzania ACTH (hormonu adrenokortykotropowego) regulującego produkcję kortyzolu przez nadnercza. Wydzielanie kortyzolu następuje w trudnych sytuacjach.

Kortyzol występuje we krwi głównie w postaci związanej z białkami osocza, a tylko jego niewielka część w postaci aktywnej (wolnej). 

Kortyzol i jego rola w organizmie

Niektórzy utożsamiają kortyzol z reakcją na stres, dlatego nie docenia się jego roli, którą pełni dla zdrowego funkcjonowania naszego organizmu, jak np. tego, że jest on jednym z kluczowych hormonów odpowiadających za utrzymanie równowagi w organizmie.

Jeżeli stężenie kortyzolu we krwi jest prawidłowe możemy bez problemu zasypiać i się budzić. Jakie inne zadania należą do tego hormonu?

• pomaga radzić nam sobie ze stresem,
• jest odpowiedzialny za reakcję immunologiczną organizmu,
• ma silne działanie przeciwzapalne
• uwalnia glukozę i kwasy tłuszczowe z wątroby,
• reguluje ilości sodu we krwi,
• uwalnia wapń z kości,
• reguluje siły tkanek łącznych,
• wpływa na rozpad trójglicerydów.

Norma stężenia kortyzolu w organizmie

Poziom kortyzolu należy analizować w oparciu o jego normy w surowicy, które zależą od pory dnia. Jego najwyższe stężenie odnotowuje się w godzinach porannych, a najmniejsze późnym wieczorem. Za każdym razem należy sprawdzić wartości referencyjne w laboratorium, w którym wykonujemy badanie. Przykładowe wyniki:

• w godzinach porannych - 166-507 nmol/l,
• w godzinach wieczornych - podane wyżej właściwości są o połowę mniejsze.

Objawy podwyższonego i obniżonego kortyzolu we krwi

Zarówno podwyższone, jak i obniżone stężenie kortyzolu jest nieprawidłowe. W tych przypadkach wyniki badania należy skonsultować z lekarzem. 

Podwyższony poziom kortyzolu

Podwyższony kortyzol może wskazywać na tzw. chorobę Cushinga, która wynika z nadmiernej produkcji ACTH przez przysadkę, co prowadzi do nadprodukcji kortyzolu.

Zespół Cushinga to ogólna nazwa stanu nadmiaru kortyzolu, który może być wywołany np. przez guz nadnerczy, długotrwałe leczenie sterydami lub inne choroby.

 Wysoki poziom hormonu stresu może zwiastować o tzw. zespole Cushinga, który często jest mylony z wcześniej wspomnianą chorobą. Zespół Cushinga to grupa objawów pojawiających się w wyniku nadmiaru hormonów steroidowych. Najczęściej objawia się on:

• zmianami nastroju,
• depresją,
• bezsennością,
• odkładaniem tkanki tłuszczowej w okolicach twarzy i tułowia,
• bólem pleców i kości,
• zanikami mięśni kończyn,
• obrzęki,
• utrata kondycji fizycznej.

 Co więcej nadmiar kortyzolu we krwi może być objawem:

• nowotworu płuc,
• depresji,
• anoreksji,
• przewlekłego i nagłego stresu,
• wzmożonego wysiłku fizycznym przed badaniem,
• gruczolaka przysadki,
• guza nadnerczy.

Zbyt wysoki poziom kortyzolu nie oznacza od razu tego, że u danego pacjenta występuje dana choroba. Na wzrost poziomu kortyzolu wpływają także takie czynniki jak:

• narażenie na przewlekły stres,
• nadmierny i długotrwały wysiłek fizyczny,
• niezdrowy tryb życia,
• ciąża,
• dieta redukcyjna.

Obniżony kortyzol 

Niski poziom kortyzolu może wskazywać na chorobę Addisona. Jest ona związana z niedoczynnością kory nadnerczy, która jest odpowiedzialna za regulację poziomu kortyzolu we krwi. Najbardziej charakterystycznymi objawami tej choroby są:

• nadmierny apetyt na sól,
• utrata wagi,
• brak zdolności do większego wysiłku fizycznego,
• zespół przewlekłego zmęczenia.

Co jeszcze może oznaczać niski kortyzol?

• niedoczynność przysadki mózgowej,
• niedoczynność podwzgórza,
• wrodzony przerost nadnerczy.

Do objawów małej ilości kortyzolu zalicza się:

• ogólne osłabienie,
• utrata apetytu,
• obniżenie ciśnienia krwi,
• niski poziom glukozy we krwi,
• problemy trawienne.

Poziom kortyzolu - kiedy wykonać badanie kortyzolu? Jak wygląda przygotowanie do badania?

Oznaczenie stężenia kortyzolu wykonywane jest na zalecenie lekarza. Wskazaniem do badania jest są objawy charakterystyczne dla wysokiego bądź niskiego poziomu kortyzolu.

Badanie stężenia kortyzolu można wykonać na kilka sposobów.

Badanie poziomu kortyzolu we krwi

Badanie należy wykonywać rano, kiedy stężenie we krwi ulega cyklowi dobowemu. Materiałem stosowanym do oznaczenia stężenia kortyzolu jest surowica z krwi pacjenta pozyskana po pobraniu krwi z żyły łokciowej - w momencie badania krwi musi być on na czczo. 

Kiedy lekarz będzie chciał ocenić zmiany poziomu kortyzolu w ciągu doby, krew będzie pobierana od pacjenta kilka razy w ciągu dnia.

Kortyzol badanie - ślina i mocz

W niektórych przypadkach można wykonać badanie z moczu bądź śliny pacjenta. W materiale z moczu można oznaczyć poziom wolnego kortyzolu. Badanie poziomu kortyzolu w ślinie staje się coraz bardziej popularne, jednak tylko niektóre laboratoria prowadzą taką diagnostykę. 

Czy można obniżyć poziom kortyzolu?

Obniżenie kortyzolu jest niezmiernie ważne dla naszego zdrowia. Istnieje wiele metod na obniżenie poziomu stresu w naszym organizmie i zmniejszenie ilości wydzielanego kortyzolu.

Dbaj o swój sen

Innymi słowy, wysypiaj się! W trakcie snu wytwarzana jest melatonina, czyli jeden z najważniejszych antyoksydantów.

Wprowadź do swojego życia umiarkowaną aktywność fizyczną

Nie musisz od razu iść biegać czy ćwiczyć na siłowni. Wystarczą codzienne spacery, joga czy jazda na rowerze. Ważne jest, aby wykonywane przez ciebie aktywności pomogły Ci się zrelaksować.

Spróbuj medytować

Dzięki prostym technikom medytacyjnym obniżysz ciśnienie krwi i uspokoisz oddech. Dzięki temu osiągniesz stan głębokiego relaksu.

Spotykaj się ze znajomymi

Świadomość obecności najbliższych dla Ciebie osób wpłynie pozytywnie na Twoją pewność siebie i lepiej będziesz sobie radzić w trudnych sytuacjach.